Historisch overzicht

Geschiedenis van de Kerk van Schettens
Informatie voor Scholen/Groepen

Historia in ecclesia.

Hij bouwde Nieuweschans op.
Hij liet de bakkers uit Bunde brood brengen voor de manschappen.
Hij sneuvelde tijdens het beleg van Breda (1637).

Zijn naam is Schelte van Aysma.

Met militaire eer is hij bijgezet in de grafkelder in de kerk van Schettens. Zijn helm en rapier zijn bewaard gebleven tot op de dag van vandaag. Wilt u het hele verhaal horen en zien? Omlijst met passende muziek? Met afdaling in de grafkelder?

Kom dan langs in de kerk van Schettens. Wij zien uit naar uw komst en bezorgen u een onvergetelijk verhaal.

  • Groepsexcursies 50,- Euro
  • Studenten/scholieren 25,- Euro
  • Eventueel koffie/thee 1,- Euro per consumptie.
Stuur een mail naar:
info@ kerkovernachting.nl
en maak een afspraak.

De kerk door de jaren heen

Al in het jaar 855 na Christus wordt het terpdorp Schettens, toen aangeduid met de naam Sceddanuurthi, vermeld. Eeuwenlang stond het dorp hoog en droog op een omvangrijke terp. Deze kunstmatig opgeworpen heuvel moest ervoor zorgen dat de dorpsbewoners bij hoogwater droge voeten hielden. In de 12e of 13e eeuw zal er een kerk uit steen zijn opgetrokken, die wellicht een houten voorganger verving. De kerk is hiermee ook het oudste bouwwerk van het dorp. Voor de ontginning van onvruchtbare gronden elders in het land ontstond er in de 19e eeuw een grote vraag naar de vruchtbare terpaarde. Om deze reden werd al in 1830 begonnen met het afgraven van de terp van Schettens. De Witmarsumervaart zal, als afvoerroute van de terpaarde, een belangrijke rol hebben gespeeld bij het vroegtijdige afgraven van de terp. Uit die tijd dateert ook de stenen keermuur, die het restant van de afgegraven terp – waarop alleen de kerk nog stond – moest stabiliseren. Opvallend is dat in 1865 de laatmiddeleeuwse kerk vervangen moest worden door de huidige kerk. Het is niet na te gaan of het afgraven van de terp de directe oorzaak was van de bouwvallige staat waarin de kerk drie decennia later verkeerde. Zeker is wel dat de afgraving de staat van het eeuwenoude gebouw niet in positieve zin zal hebben beïnvloed. Dat de staat van het kerkgebouw al vóór de afgraving niet al te best was, blijkt uit het feit dat de oude zadeldaktoren van 1817 door een nieuw, houten exemplaar werd vervangen.

osinga zerktekening kerkovernachting
De kerk herbergt een eeuwenlange historie. De zes monumentale grafzerken die in het middenpad van de kerk liggen zijn daarvan het bewijs. Onder de zerken zijn grafkelders aanwezig, waarin leden van de adellijke families Van Osinga en Van Aysma hun laatste rustplaats vonden. De oudste van de grafzerken stamt uit de tweede helft van de 16e eeuw. Eén van de fraaiste exemplaren is die van Sybrand van Osinga en Atke van Aggema, een portretzerk uit 1621 waarop de overledenen levensgroot zijn afgebeeld. De Van Osinga’s maakten vanaf de 16e eeuw de dienst uit in Schettens en omgeving. Vele leden van de familie waren tevens grietman van Wonseradeel. Aan de rand van het dorp verrees een stins met dubbele gracht: de Osinga State. Dit versterkte landhuis heeft als residentie dienst gedaan voor respectievelijk de families Van Osinga en Van Aysma. Na het overlijden van Sybrand van Osinga in 1623 erft zijn dochter Tjemck van Osinga de state. Zij trouwde in 1612 met Schelte van Aysma, een edelman uit Beetgum. Nadat de Van Aysma’s halverwege de 18e eeuw naar Zutphen vertrokken, is de state omgevormd tot een herenboerderij.

Met de nieuwbouw van de kerk en de toren in 1865 en 1877 werden niet alle oude elementen direct weggegooid. Een eeuwenoude helm en kling werden teruggehangen aan de muur van het torengedeelte. Historisch onderzoek door het Nationaal Militair Museum te Soesterberg heeft uitgewezen dat de helm en de kling afkomstig zijn van Schelte Hotzes van Aysma (1578-1637), kolonel in het Staatse leger van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Gezien het feit dat hij in 1606 tot kapitein werd benoemd, zal Schelte zijn militaire loopbaan rond 1595 als vaandrig zijn begonnen. Hij diende ruim 40 jaar binnen de Nassause regimenten van de Friese stadhouders Willem Lodewijk, Ernst Casimir en Hendrik Casimir. In 1631 volgde zijn benoeming tot luitenant-kolonel en vier jaar later ontving hij de hoogste militaire rang die hij kon bekleden, namelijk die van kolonel. Erg lang kon hij niet genieten van deze bevordering. Op 23 augustus 1637 overleed Schelte van Aysma namelijk tijdens het beleg van Breda. Zijn helm werd samen met andere funeraire objecten, zoals de wapenrok, het rapier en de sporen, door hoogwaardigheidsbekleders meegedragen tijdens de begrafenisstoet van de Osinga State naar de kerk. Na afloop van de begrafenis werden deze voorwerpen aan een rouwbord voor de overledene aan de kerkmuur gehangen. De helm moet voor Schelte van Aysma erg speciaal zijn geweest. Het zal symbool hebben gestaan voor een bijzondere gebeurtenis of een bijzonder moment in zijn leven, anders had hij of zijn weduwe de helm niet zo prominent op zijn grafzerk laten afbeelden.

schelte van aysma

Schelte van Aysma was een kolonel in het Staatse leger van de Friese Nassau’s. Hij leefde van 1578 tot zijn overlijden op 23 augustus 1637 bij het beleg van Breda. Hij was dus militair en heeft in zijn ruim 40-jarige militaire carrière veel meegemaakt van de 80-jarige oorlog. Schelte was gehuwd met een dochter van de grietman (=burgemeester) Sybrand van Osinga en verkreeg op die manier het de state (=kasteel) van deze bestuurdersfamilie te Schettens.

Menno Simons is de enigste Nederlandse kerkhervormer en heeft wereldwijd nog miljoenen volgers. In de nabijgelegen dorpen Witmarsum en Pingjum liggen de roots van deze doopsgezinde leider van de naar hem genoemde Mennonieten. Vandaar dat in Witmarsum zijn herinnering levend word gehouden. In dit dorp staat op de volgens de overlevering historische plek, sinds 1879 een monument ter nagedachtenis van deze belangrijke persoon. In 2008 werd er nog een contourenkerk bijgebouwd, die de vorm van de voormalige doopsgezinde kerk aldaar weergeeft.

Foto: contourenkerkje Witmarsum

In Pingjum is het doopsgezinde schuilkerkje te bezichtigen en erg de moeite waard. In die tijd mochten werden overige geloven wel getolereerd maar ze mochten zeker niet opvallen.

In de kerk te Schettens zijn een aantal boeken te lezen over het leven van Menno Simons.

 Lees meer op:

https://nl.wikipedia.org/wiki/Menno_Simons
http://www.doopsgezindemonumenten.nl/text.php?paginaid=3261

Bewaren

Schettens ligt op een kruispunt van een weg en water, waarlangs vele 11-stedentochten komen. Over de weg natuurlijk jaarlijks op pinkstermaandag de fiets Elfstedentocht, die in Bolsward begint. Verder ook jaarlijks de wandel Elfstedentocht die duizenden deelnemers en toeschouwers trekt.  Met een beetje geluk maakt u nog eens de schaats Elfstedentocht mee tijdens uw verblijf in de kerk, die via Bolsward naar Harlingen langs Schettens komt. Dan hebben we tenslotte ook nog de oldtimers, motoren, trekkers, steppers en ‘suppers’ die het terpdorp Schettens passeren.

Foto: 11-stedentocht van 26 februari 1986

Lees meer op:

https://www.elfstedentocht.frl/

http://www.fietselfstedentocht.frl/

https://nl.wikipedia.org/wiki/Elfstedentocht

Geschiedenis

855

In het jaar 855 wordt Schettens voor het eerst genoemd. In dat jaar schenkt een zekere Folckerus grond aan het klooster te Werden (Duitsland). Toeval of niet, maar deze abdij is een het einde van de 8e eeuw gesticht door Liudger, een bekende Friese missionaris en bisschop.

1722

In 1722 maakt Jacobus Stellingwerf de oudst bekende tekening van kerk te schettens. Hierop staat de oude middeleeuwse toren met zadeldak nog afgebeeld. Op de achtergrond is een boerderij van de terp Bittens nog zichtbaar.

1732

De windvaan op het schip van de kerk dateert nog uit 1732, dus van de vorige kerk. Er staan de initialen op van de twee kerkvoogden.

1817

In 1816 was de oude toren bouwvallig en werd besloten om deze af te breken. Er werd een nieuwe toren gebouwd, waarvan geen afbeelding bewaard is gebleven. Wel werd de ‘eerste steen’ in de latere toren hergebruikt als een deksteen. Tijdens de restauratie van 2017 is deze weer voor het licht gekomen.

1865

In 1865 werd de oude kerk volledig afgebroken om plaats te maken voor een nieuw gebouw. Een steen herinnert ons aan deze tijd, waarin de adel al lang was verdwenen en de (here) boeren maakten de dienst uit in Schettens.

1873

Het smeedijzeren hek om het kerkhof wordt geplaatst.

1877

In dit jaar werd de nieuwe toren en westwerk gebouwd door aannemer Keimpe Roedema uit Longerhouw.

1891

Het monumentale orgel is in 1891 geleverd door de firma Petrus van Oeckelen en Zoon uit Groningen.

1920

Het huidige monumentale uurwerk is in 1920 geleverd door de bekende Bolswarder uurwerkhandelaar Kramer. Het is van het Duitse merk Weule en moet nog dagelijks met de hand opgewonden worden door de koster.

2000

Tegen de torenmuur zit al heel lang een heren-urinoir. Vroeger zullen veel kerken dit hebben gehad, maar zover bekend is alleen die van Schettens nog aanwezig.

2015

De helm en rapier van Schelte van Aysma hebben sinds mensenheugenis hoog in de toren gehangen.

“Een kerkovernachting in een kerk waar zoveel is gebeurd, zoveel heeft plaatsgevonden. Tot rust komen en de geschiedenis herdenken”.