Historia in ecclesia.

Al in het jaar 855 na Christus wordt het terpdorp Schettens, toen aangeduid met de naam Sceddanuurthi, vermeld. Eeuwenlang stond het dorp hoog en droog op een omvangrijke terp. Deze kunstmatig opgeworpen heuvel moest ervoor zorgen dat de dorpsbewoners bij hoogwater droge voeten hielden. In de 12e of 13e eeuw zal er een kerk uit steen zijn opgetrokken, die wellicht een houten voorganger verving. De kerk is hiermee ook het oudste bouwwerk van het dorp. Voor de ontginning van onvruchtbare gronden elders in het land ontstond er in de 19e eeuw een grote vraag naar de vruchtbare terpaarde. Om deze reden werd al in 1830 begonnen met het afgraven van de terp van Schettens. De Witmarsumervaart zal, als afvoerroute van de terpaarde, een belangrijke rol hebben gespeeld bij het vroegtijdige afgraven van de terp. Uit die tijd dateert ook de stenen keermuur, die het restant van de afgegraven terp – waarop alleen de kerk nog stond – moest stabiliseren. Opvallend is dat in 1865 de laatmiddeleeuwse kerk vervangen moest worden door de huidige kerk. Het is niet na te gaan of het afgraven van de terp de directe oorzaak was van de bouwvallige staat waarin de kerk drie decennia later verkeerde. Zeker is wel dat de afgraving de staat van het eeuwenoude gebouw niet in positieve zin zal hebben beïnvloed. Dat de staat van het kerkgebouw al vóór de afgraving niet al te best was, blijkt uit het feit dat de oude zadeldaktoren van 1817 door een nieuw, houten exemplaar werd vervangen.

De kerk herbergt een eeuwenlange historie. De zes monumentale grafzerken die in het middenpad van de kerk liggen zijn daarvan het bewijs. Onder de zerken zijn grafkelders aanwezig, waarin leden van de adellijke families Van Osinga en Van Aysma hun laatste rustplaats vonden. De oudste van de grafzerken stamt uit de tweede helft van de 16e eeuw. Eén van de fraaiste exemplaren is die van Sybrand van Osinga en Atke van Aggema, een portretzerk uit 1621 waarop de overledenen levensgroot zijn afgebeeld. De Van Osinga’s maakten vanaf de 16e eeuw de dienst uit in Schettens en omgeving. Vele leden van de familie waren tevens grietman van Wonseradeel. Aan de rand van het dorp verrees een stins met dubbele gracht: de Osinga State. Dit versterkte landhuis heeft als residentie dienst gedaan voor respectievelijk de families Van Osinga en Van Aysma. Na het overlijden van Sybrand van Osinga in 1623 erft zijn dochter Tjemck van Osinga de state. Zij trouwde in 1612 met Schelte van Aysma, een edelman uit Beetgum. Nadat de Van Aysma’s halverwege de 18e eeuw naar Zutphen vertrokken, is de state omgevormd tot een herenboerderij.

Met de nieuwbouw van de kerk en de toren in 1865 en 1877 werden niet alle oude elementen direct weggegooid. Een eeuwenoude helm en kling werden teruggehangen aan de muur van het torengedeelte. Historisch onderzoek door het Nationaal Militair Museum te Soesterberg heeft uitgewezen dat de helm en de kling afkomstig zijn van Schelte Hotzes van Aysma (1578-1637), kolonel in het Staatse leger van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. Gezien het feit dat hij in 1606 tot kapitein werd benoemd, zal Schelte zijn militaire loopbaan rond 1595 als vaandrig zijn begonnen. Hij diende ruim 40 jaar binnen de Nassause regimenten van de Friese stadhouders Willem Lodewijk, Ernst Casimir en Hendrik Casimir. In 1631 volgde zijn benoeming tot luitenant-kolonel en vier jaar later ontving hij de hoogste militaire rang die hij kon bekleden, namelijk die van kolonel. Erg lang kon hij niet genieten van deze bevordering. Op 23 augustus 1637 overleed Schelte van Aysma namelijk tijdens het beleg van Breda. Zijn helm werd samen met andere funeraire objecten, zoals de wapenrok, het rapier en de sporen, door hoogwaardigheidsbekleders meegedragen tijdens de begrafenisstoet van de Osinga State naar de kerk. Na afloop van de begrafenis werden deze voorwerpen aan een rouwbord voor de overledene aan de kerkmuur gehangen. De helm moet voor Schelte van Aysma erg speciaal zijn geweest. Het zal symbool hebben gestaan voor een bijzondere gebeurtenis of een bijzonder moment in zijn leven, anders had hij of zijn weduwe de helm niet zo prominent op zijn grafzerk laten afbeelden.